Δυό, φαινομενικὰ ἀντίδρομες, δυνάμεις ὁρίζουν τ’ ἀνθρώπινα: ἡ κριτικὴ κ’ ἡ δημιουργία.

Ἡ πρώτη πασχίζει νὰ ὁριοθετήσῃ τὰ πράγματα καὶ τὶς ἔννοιες – νὰ τὰ περιχαρακώσῃ καὶ νὰ τὰ καταστήσῃ διάφανα στὴν ἀνελικτική τους πορεία. Ἀκόμα, κι ἂν σχεδὸν ταυτίζωνται δύο θέματα, ἐκείνη παρέχει τὸ ἀναγκαῖο κριτήριο, ὥστε νὰ τεθοῦν διακριτά πιὰ στὸ στοχασμό· ἀναλύει τὴν κατάσταση.

Ἡ δεύτερη κοπιάζει νὰ βρῇ ἄρρητες συνδέσεις μεταξὺ μακρυνῶν ἀντικειμένων – νὰ οἰκοδομήσῃ μιὰν ἑνότητα. Ἀκόμα κ’ ἐκεῖ ποὺ δέν ὑφίσταται ἕνα προφανές νῆμα, αὐτή, μὲ βούληση στὰ πράγματα, τὸ ὑφαίνῃ· συνθέτει τὶς καταστάσεις.

Ἔτσι, λοιπόν, ἐν πρώτοις, φαίνεται ἡ μία νάρχεται καὶ νὰ δρᾷ διαλυτικὰ στὸ σῶμα τῆς ἄλλης, ἐνῷ ἡ δεύτερη νά «βρομίζῃ» τὶς κρυστάλλινες γραμμὲς τῆς πρώτης. Στὴν πραγματικότητα, ὅμως, συνεργάζονται: Ἡ δημιουργία, δίχως τὴν κριτική, χάνεται εἴτε σὲ κενές γενικότητες, εἴτε σὲ θνησιγενεῖς εἰδικότητες· ἡ δὲ κριτική, χωρίς τὸ δημιουργικὸ ἔνστικτο, καταντάει βαρετὴ περιδιάβαση τῶν ἐννοιῶν καὶ στείρα περιπτωσιολογία.

Καὶ βαθύτερα ἀκόμα:

Σὰν ἡ κριτικὴ ἔχῃ ἐπιτελέσει τὸ ἔργο της, ἔχει ἀποδειχθῇ ἡ ἴδια  δ η μ ι ο υ ρ γ ί α:  Φέρνει στὸν Κόσμο μία συμπαγῆ ὁμάδα κριτηρίων καὶ διδάσκει συνειδήσεις ἐλευθερώνοντάς τις ἀπ’ τὸ χάος τῶν φαινομένων.

Μιὰ δημιουργία, ὁλοκληρώνοντας τὸ ταξίδι της, στήνει ἕνα ὅλον πού, λόγῳ τῆς διακριτῆς του παρουσίας ἐντὸς τοῦ Κόσμου, θέλγει κι ἀπαιτεῖ τὴ συνειδητή του πρόσληψη πλάι στὶς ὑπόλοιπες δημιουργίες – προκαλεῖ τὴν κριτική του (συν-κριτική του) ἀποτίμηση κ’ ἐμπέδωση.