[Μτφ ἀπό: Karl Julius Beloch, Griechische Geschichte, zweite neugestaltete Auflage, Verlag von Karl J. Trübner, Strassburg, 1912, τ. Ι: Die Zeit vor den Perserkriegen, Erste Abteilung, σελ. 1-2.]
Ἡ ἀφελὴς ἐξέταση τῆς Ἱστορίας βλέπει μονάχα ἥρωες· δὲν ἐνδιαφέρεται γιὰ τὶς μᾶζες ποὺ κρύβονται ἀπoπίσω. Ἔτσι, λοιπόν, στὸν Ὅμηρο, οἱ Ἕλληνες χάνουνε στὴ μάχη, γιατὶ ὁ Ἀχιλλέας βαστιέται μακριὰ ἀπ᾿ τὸν πόλεμο· ὅταν ξαναγυρίζῃ, κυνηγάει τοὺς Τρῶες ἀπὸ μπροστά του σὰ νάταν πρόβατα κ᾿ ἡ πτώση τῆς Τροίας σφραγίζεται μὲ τὸ θάνατο τοῦ Ἕκτορα: οἶος γὰρ ἐρύετο Ἴλιον Ἕκτωρ [Ὁμήρου Ἰλιάς, Στ΄ 403· μτφ: γιατὶ ὁ Ἕκτωρ μοναχός του τὸ Ἴλιο προστάτευε]. Παρόμοια, τὰ μεσαιωνικὰ χρονικὰ διηγοῦνται σχεδὸν μόνο πράξεις βασιλέων. Ἀκόμα καὶ σήμερα, τὸ πλῆθος καταλαβαίνει μιὰ ἀπ' τὰ ἴδια· τιμάει τὸν Κολόμβο ὡς ἐκεῖνον ποὺ ἀνακάλυψε τὴν Ἀμερική, τὸ Μόλτκε ὡς τὸ νικητὴ στὸ Σεντάν, τὸν Μπίσμαρκ ποὺ ἕνωσε τὴ Γερμανία.
Τοῦτο μᾶς διδάξουν τὰ φ α ι ν ό μ ε ν α: Ὑπάρχουν μεμονωμένοι ἄνθρωποι· ἡ ἔννοια «λαός» ἤ «Ἀνθρωπότητα» εἶναι σκέττες ἀφαιρέσεις. Ὅπως λέει ὁ Ἀντισθένης ἐνάντια στὴν πλατωνικὴ διδασκαλία τῶν Ἰδεῶν: Τὸ ἄλογο τὸ βλέπω, μὰ τὸν τύπο [τὴν ἰδέα] τοῦ ἀλόγου δὲν τὴ βλέπω [ἵππον μὲν ὁρῶ, ἱ π π ό τ η τ α δ᾿ οὐχ ὁρῶ (Διογένους Λαερτίου Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων Στ΄ 1.)]. Συνεπῶς: ὅ,τι γίνεται, εἶν᾿ ἔργο ἑ ν ό ς.
Ἀκολουθῶντας τούτη τὴν ἄποψη, ἡ Ἱστορία «βουλιάζει» στὴν ἐρημιὰ τοῦ παιχνιδιοῦ τῆς τυχαιότητας. Εἶναι κιόλας δύσκολο νὰ καταλάβῃς πῶς σοβαροὶ ἄνθρωποι — ποὺ σκέφτοντ᾿ ἔτσι — μποροῦν ὁλωσδιόλου νὰ παρατήσουν τούτη τὴ στάση. Βεβαίως κ᾿ ἡ οὐσία τοῦ ἀτόμου εἶν᾿ αἰτιακὰ καθωρισμένη· εἶν᾿ ὅμως τὸ ἀποτέλεσμα τόσο περίπλοκων παραγόντων ποὺ δὲν ἐπιδέχεται τὴν ὅποια ἀνάλυση. Γιὰ μᾶς, τὸ ἄτομο εἶναι κάτι δοσμένο, ἐντελῶς πέραν τοῦ Λόγου (ἄλογον).
Ποιός θάθελε νὰ ἑρμηνεύσῃ γιατί ὁ Μπίσμαρκ ἔγινε ὁ μεγαλύτερος πολιτικὸς τοῦ καιροῦ μας, ἢ ὁ Μόλτκε ὁ μέγιστος στρατηγός;.. Καὶ νὰ μπορούσαμε νὰ τὸ ἑρμηνεύσουμε, δὲ θὰ κερδίζαμε τίποτα, γιατὶ ἡ ἱστορική τους ἐπίδραση ἑδράζεται στὸ γεγονὸς πὼς βρέθηκαν τὴ σωστὴ στιγμὴ στὴν κατάλληλη ἡγετικὴ θέση ποὺ ἐξαρτοῦνταν ἀπ᾿ τὶς ἀποφάσεις τῆς παραδειγματικῆς τους προσωπικότητας (κι ὡριζόταν αἰτιακά), μὰ δὲν μπορεῖ ἐπουδενί ν᾿ ἀναχθῇ <ἡ έπίδρασή τους> στὴν τότε πολιτικὴ κατάσταση.
Ἄς ἀναποδογυρίσουμε τώρα τὶς προκείμενες… Ὁ Κολόμβος ἀνακάλυψε τὴν Ἀμερική -μάλιστα! Θάμενε ὅμως ἡ Ἀμερικὴ ἀκόμα ἄγνωστη, ἂν ὁ Κολόμβος δὲν εἶχε ζήσει, ἢ ἂν ἡ Ἰσαβέλλα κ᾿ οἱ ἔμποροι τῆς Σεβίλλης δέν τοῦ ᾿χανε δώσει τὰ μέσα γιὰ νὰ περάσῃ τὸν πόντο;.. Σὲ τέτοιες ἐρωτήσεις εἶναι σχεδὸν πάντ’ ἀδύνατον νὰ δοθοῦν ἀσφαλεῖς ἀπαντήσεις, γιατὶ ὅ,τι συνέβη κάποτε, ἐφόσον ἀντέχει ἀκόμα, κατὰ κανόνα εἶν’ ἀνεπανάληπτο.
Ἐδῶ, ὅμως, μπορεῖ νὰ δοθῇ μιὰ ἀπάντηση κατ᾿ ἐξαίρεσιν: Ἡ Ἀμερικὴ ξανανακαλύφθηκε γύρω στὰ 1500 ἀπ΄ τὸν Καμπρὰλ λόγῳ καθαρῆς τύχης, δίχως καμμιά πρόθεση ἐκ μέρους τοῦ ἐξερευνητῆ. Ὁπότε, ἡ ἀνακάλυψη θὰ γινόταν ἀκόμα κι ἂν δὲν εἶχε φτάσει ποτέ του ὁ Κολόμβος στὶς Δυτικὲς Ἰνδίες. Ἡ σπουδαιότητα, λοιπόν, τοῦ Κολόμβου περιορίζεται στὸ ἑξῆς: Γνωστοποίησε τὴν ὕπαρξη τῆς Ἀμερικῆς στὴν Εὐρώπη ὀκτὼ χρόνια νωρίτερα ἀπ᾿ ὅ,τι θὰ γινόταν οὔτως ἢ ἄλλως. [Κ’ ἐπειδὴ στὴ ροὴ τοῦ λόγου, ὁ Beloch ἀποδεικνύεται ὑπερβολικός, θὰ προσθέσω πὼς ὁ Κολόμβος ἔδωσε ἕναν ἀγῶνα ζωῆς, γιὰ νάβρῃ τὰ μέσα καὶ νὰ καταφέρῃ τὸ ταξίδι σὲ πεῖσμα πολλῶν καρεκλοκέντραυρων τῆς ἐποχῆς του κι ἀποτελεῖ κι αὐτό ἀντικείμενο πολιτειακῆς καὶ κοινωνιολογικῆς ἔρευνας.]
Ἡ Ἱστορία φάνηκε δίκαιη σὲ τούτη τὴν περίπτωση ποὺ δέν ἔδωσε στὴ νεοανακαλυφθεῖσα γῆ τ᾿ ὄνομα τοῦ Γενουάτη. [Κ’ ἐξίσου ἄδικη ποὺ τὴ βάφτισε Ἀμερικὴ ἀπ᾿ τὸ Βεσπούτσι…]
[Ἐπισυνάπτεται ἡ σύνθεση Αἰωνιότητα ἀπ' τὴ μουσικὴ τοῦ Βαγγέλη Παπαθανασίου γιὰ τὴν ταινία 1492]
